4857 sayılı İş Kanunu’nun “fazla çalışma ücreti” başlıklı 41’inci maddesinin sekizinci fıkrasında yapılan düzenlemeye göre; fazla çalışma süresinin toplamı 1 yılda 270 saatten fazla olamaz.
4857 sayılı Kanunun “ücret ile ilgili hükümlere aykırılık” başlıklı 102’nci maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine göre; bu Kanunun 41’inci maddesinde belirtilen fazla çalışmalara ilişkin ücreti ödemeyen, işçiye hak ettiği serbest zamanı 6 ay zarfında kullandırmayan, fazla saatlerde yapılacak çalışmalar için işçinin onayını almayan işveren veya işveren vekiline, bu durumda olan her işçi için (2024 yılı hadlerine göre) 2.666,00 Türk Lirası idari para cezası verilir.
4857 sayılı Kanunun “işin düzenlenmesine ilişkin hükümlere aykırılık” başlıklı 104’üncü maddesinin birinci fıkrasına göre; bu Kanunun 63’üncü maddesinde ve bu maddede belirtilen yönetmelikte (bahse konu yönetmelik, İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği’dir) belirlenen çalışma sürelerine aykırı olarak işçilerini çalıştıran işveren veya işveren vekiline (2024 yılı hadlerine göre) 14.739,00 Türk Lirası idari para cezası verilir.
4857 sayılı Kanun ve İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği dikkate alındığında; fazla çalışmaya bağlı idari para cezaları aşağıdaki fiillere aykırı davranmak nedeniyle uygulanmaktadır:
-
Fazla çalışmaya ilişkin ücreti ödememek.
-
İşçiye hak ettiği serbest zamanı 6 ay zarfında kullandırmamak.
-
Fazla saatlerde yapılacak çalışmalar için işçinin onayını almamak.
4857 sayılı Kanundaki azami fazla çalışma süresi yılda 270 saat olup, mutlak emredici bir düzenleme olarak karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla, bu süre bireysel sözleşmelerle veya toplu iş sözleşmeleriyle aşılamaz.
İşverenler tarafından fazla çalışma sınırının aşılması durumunda, aşılsa dahi aşılan kısmın fazla çalışma ücretinin ödenmesi gerekmektedir. Bu yönde, Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin (T.15.05.1997, E.97/5352, K.97/9317) kararı da mevcuttur.
İş veya toplu iş sözleşmelerine 270 saati aşan bir çalışma süresi ile ilgili bir düzenleme konulamaz. Şöyle ki; 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun “toplu iş sözleşmesi ve çerçeve sözleşmenin içeriği” başlıklı 33’üncü maddesinin (5) numaralı fıkrasına göre; toplu iş sözleşmeleri ve çerçeve sözleşmeler, Anayasa’ya ve kanunların emredici hükümlerine aykırı düzenlemeler içeremez.
Buraya kadar yapılan açıklamalara göre sonuç olarak; bir yılda 270 saatten fazla çalışma yaptırılamaz, yaptırılması durumunda fazla çalışma ücretinin ödenmesi, ödenmemesi halinde bu durumda olan her bir işçi için 2.666 TL, ayrıca kanuna ve yönetmeliğe aykırı davranılması nedeniyle 14.739,00 TL idari para cezası uygulanır. Bunun yanında, kanuni düzenlemeye tarafların uyması zorunlu olup, özellikle 270 saati aşan çalışmalarda iş kazası olayı gibi bir olayın olması durumunda işverenin sorumluluğu değişebilecek ve genel hükümlere göre hakkında işlem yapılabileceği hususu da unutulmamalıdır.