Yeni bireysel emeklilik sisteminin işverene etkileri ve uygulamanın temel parametreleri
28.03.2001 tarihli ve 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununda, 10.08.2016 tarihli ve 6740 sayılı Kanunla yapılan değişiklikler, halen işverenlerin kendi gönüllü katılımlarıyla çalışanları için bireysel emeklilik sigortası primi ödemeleri yönündeki uygulamada bir değişiklik içermemektedir. Yeni kanun, sigorta prim giderlerinin tamamen çalışanların ücretlerinden kesilmek suretiyle bireysel emeklilik sistemine zorunlu olarak kaydedilmelerini, isteyen çalışanların iki ay içinde bu sistemden çıkabilmelerini ve böylelikle çalışanların ücretlerinden bireysel emeklilik sistemine kesinti yapılması uygulamasını sona erdirebilmelerini öngören ikinci bir modeli uygulamaya almaktadır. Bu yeni model, işverenler tarafından da çalışanlar için ayrıca prim ödenmesini öngörmediğinden, genel olarak işverenler açısından mali yük getirmeyeceği söylenebilir.
Ancak, ücreti, iş sözleşmesine göre brüt ücret olarak belirlenmiş olan çalışanlardan, bu yeni bireysel emeklilik modeline zorunlu olarak kaydı yapıldıktan sonra sistemde kalmaya devam edeceklerin net ücret tutarlarında; bireysel emeklilik sigortası primi tutarından, bireysel emeklilik sigortası primi için uygulanacak gelir vergisi indirimi tutarının düşülmesi sonucu kalacak tutar kadar ilave bir kesinti meydana gelmiş olacaktır. Dolayısıyla, aylık net ücreti tutarı azalan çalışanlar, bu azalmanın telafisi için ücretlerinde artış yapılmasını gündeme getirecek ve işveren üzerindeki ücret zammı baskısı aratacaktır.
Çalışanların ücretinin, iş sözleşmesinde net ücret olarak belirlendiği işyerlerinde ise durum daha farklıdır. Yeni bireysel emeklilik modelinin uygulamaya gireceği 01.01.2017 tarihinden sonra, net ücret üzerinden ücret tespitini içerecek şekilde imzalanacak iş sözleşmelerinde belirlenmiş olan net ücret tutarının işveren maliyeti ise; bireysel emeklilik sigortası primi tutarından, bireysel emeklilik sigortası primi için uygulanacak gelir vergisi indirimi tutarının düşülmesi sonucu kalacak tutar kadar ilave bir işveren maliyeti meydana gelecektir. Meydana gelen bu ilave maliyetin, kurumlar vergisine esas matrahtan düşülmesine bağlı olarak da ödenecek kurumlar vergisi miktarındaki azalmanın, yukarıda belirtilen ilave işveren maliyetinden düşülmesi sonucu bulunacak tutar ise, net ilave işveren maliyeti olacaktır.
Öte yandan, 01.01.2017 tarihinden önce imzalanmış olup da 01.01.2017 tarihinden sonra da aynı şekilde uygulanmaya devam olunacak olan ve yine net ücret üzerinden ücret tespiti yapılmış olan iş sözleşmeleri açısından; bireysel emeklilik sistemine ödenecek sigorta primlerinin, net ücretin bir parçası olduğu veya bu şekilde ödenen sigorta primlerinin net ücret ödemesinin bir parçası olarak kabul edileceği yönünde ilgili kanunda herhangi bir düzenleme yapılmamıştır. Dolayısıyla, net ücret üzerinden ücret tespitini içeren iş sözleşmesinin tarafı olan çalışanlar, bireysel emeklilik sigortası primlerinin de işveren tarafından yüklenilmesini ve net ücret tutarlarında bir indirim yapılmamasını talep edecektir. Bu durum, söz konusu işverenlerin personel maliyetlerini artıracak olup, bu şekilde iş sözleşmesi imzalamış olan işverenlerin, mevcut iş sözleşmelerine, BES primlerinin çalışanlar tarafından üstlenileceği yönünde ek bir protokol yapmalarına veya 2017 yılı ücret artışlarını belirlerken BES primlerinden kaynaklanacak ilave yükü düşerek ücret zammı belirlemelerine ihtiyaç bulunmaktadır. Ayrıca, insan kaynakları departmanının iş yükü artacaktır.
BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ İLE İLGİLİ DİĞER TEMEL PARAMETRELER
1. BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNE GİRECEK ÇALIŞANLARIN KAPSAMI
* Türk vatandaşı veya 29/5/2009 tarihli 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun 28'inci maddesi kapsamında olup, 45 yaşını doldurmamış olanlardan 31 Mayıs 2016 tarihli 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4'üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentlerine göre (bir başka deyişle, kendi nam ve hesabına çalışanlar dışında kalanlar) çalışmaya başlayanlar.
2. TÜM İŞVERENLER BU SİSTEME GEÇECEK Mİ?
* Kapsama dahil olacak işverenler ile ilgili ölçütler Bakanlar Kurulu tarafından belirlenecektir.
3. BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNE GİRİŞ ZORUNLULUĞU VE SİSTEMDEN ÇIKMA HAKKI
* Bireysel emeklilik sistemine kayit zorunlu olmakla birlikte, çalışanlar bireysel emeklilik planına dahil edildklerinin bildirildiği bildirildiği tarihi müteakip iki ay içinde bireysel emeklilik sisteminden çıkabilecektir.
4. CAYMA HAKKIYLA ÇALIŞANA PARA İADESİ YAPILIYOR MU?
* Cayma halinde ödenen katkı payları, varsa hesabında bulunan yatırım gelirleri ile birlikte 10 işgünü içinde çalışana iade ediliyor.
5. ÇALIŞAN ARA VERİLMESİNİ TALEP EDEBİLİR Mİ?
* Şirket cayma süresince ödenen katkı paylarının değer kaybetmemesini sağlayacak şekilde fon yönetiminden sorumludur. Cayma hakkını kullanmayan çalışan Müsteşarlıkça belirlenen hallerde katkı payı ödemesine ara verilmesini talep edebilir.
6. ÇALIŞAN İŞYERİ DEĞİŞTİRİRSE NE OLUR?
* Çalışanın işyerinin değişmesi halinde, yeni işyerinde bu madde kapsamında bir emeklilik planı var ise çalışanın birikimi ve sistemde kazandığı emekliliğe esas süresi yeni işyerindeki emeklilik sözleşmesine aktarılır.
7. ÇALIŞAN İŞYERİNİ DEĞİŞTİRDİĞİNDE YENİ İŞYERİ ZORUNLU BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ KAPSAMINA GİRMİYORSA NE YAPABİLİR?
* Yeni işyerinde emeklilik planının bulunmaması halinde çalışan talep ederse önceki işyerinde düzenlenmiş sözleşme kapsamında katkı payı ödemeye devam edebilir, talep etmezse bu madde kapsamındaki emeklilik sözleşmesi sonlandırılır. Çalışan bu yöndeki talebini işyeri değişikliğini izleyen ayın sonuna kadar şirkete bildirmek zorundadır.
8. İŞVEREN ÇALIŞANINI NASIL EMEKLİLİK PLANINA DAHİL EDER?
* İşveren, çalışanını ancak otomatik katılım için emeklilik planı düzenleme konusunda Hazine Müsteşarlığınca uygun görülecek bir şirketin sunacağı emeklilik planına dahil edebilir.
9. YASADA BELİRLENENDEN AZ YA DA FAZLA ÖDEME YAPILABİLİR Mİ?
* Çalışan katkı payı, çalışanın 5510 sayılı Kanunun 80'inci maddesi çerçevesinde belirlenen prime esas kazancının yüzde 3'üne karşılık gelen tutardır. Bu oranı 2 katına kadar artırmaya, yüzde 1'e kadar azaltmaya veya katkı payına maktu limit getirmeye Bakanlar Kurulu yetkilidir. Ayrıca, ikramiye ve ikramiye benzeri ödemeler de sigorta primine esas kazanca dahil olduğundan, ikramiye ödenen aylarda kesinti miktarı artmış olacak.
10. SÖZ KONUSU TUTAR NE ZAMAN ÖDENİR?
* Tutar en geç çalışanın ücretinin ödeme gününü takip eden işgünü, bu Kanun hükümleri uyarınca işveren tarafından şirkete aktarılır.
11. ÖDEMEDEKİ GECİKME SONUCU NE OLUR?
* İşveren bu madde uyarınca katkı payını zamanında şirkete aktarmaz veya geç aktarırsa çalışanın 5'inci maddedeki hesaplama yöntemi uyarınca varsa birikiminde oluşan parasal kaybından sorumludur.
12. OTOMATİK KATILIM SİSTEMİNE DAHİL OLAN BİR KİŞİ NE ZAMAN EMEKLİ OLABİLİR?
* Bireysel emeklilik sistemindeki şartlar otomatik katılım için de geçerli sayılıyor. Sistem içinde 10 yıl boyunca kalan bir kişi 56 yaş koşulu sağlayan emekliliğe hak kazanıyor. Bu durumda hem kendi sistemindeki birikimlerini, getirilerini ve devletin yaptığı katkıları alabiliyor.
13. DEVLET KATKISI NE KADAR SAĞLANACAK?
* Bireysel emeklilik sisteminden farklı olarak her sisteme girişte bir defaya mahsus olmak ve 4632 sayılı Kanunun ek 1'inci maddesi hükmündeki hak kazanma ve ödeme koşullarına tabi olmak kaydıyla 1.000 TL tutarında Devlet katkısı sağlanması düzenleniyor.
Ayrıca, 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren işverenler tarafından ödenenler hariç olmak üzere katılımcılar tarafından bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı paylarının yüzde 25'ine karşılık gelen tutarlar Devlet katkısı olarak hesaplanıyor. Bu uygulama da aynı şekilde devam edecek.
14. SİSTEMDEN ERKEN ÇIKAN BİRİ KENDİ BİRİKİMLERİNİ ALABİLİR Mİ?
* Çalışan maaşlarından kesilen tutarları ve bu tutarların getirisini alabilir.
15. YÜKSEK KESİNTİ TALEP EDİLEBİLİR Mİ?
* Çalışan otomatik katılıma ilişkin emeklilik sözleşmesinde belirlenen tutardan daha yüksek bir tutarda kesinti yapılmasını işverenden talep edebilir.
16. DEVLET KATKISININ TAMAMI SİSTEMDEN ÇIKILSA DA ALINACAK MI?
* Sistemden ilk 3 yıl içinde çıkarsanız kesinlikle devlet katkısı alamıyorsunuz.
17. HANGİ ŞARTLARDA DEVLET KATKISI ALINABİLİR?
* 3 ila 6 yıl arasında çıkanlar devlet katkısındaki birikimlerinin yüzde 15’ini, 6 ila 10 yıl arasında çıkanlar yüzde 35’ini, 10 yılı tamamlayanlar yüzde 60’ını alabiliyor.
18. OTOMATİK KATILIM İÇİN İŞVEREN KATKI YAPACAK MI?
* Sistemde işverenin herhangi bir katkısı söz konusu olmayacak.
19. ÇALIŞANLARIN MAAŞLARINDAN NE KADARLIK KESİNTİ YAPILACAK?
* Çalışanların prime esas kazancının yüzde 3'ü, her ay başında çalışanın maaşından kesilerek bireysel emeklilik sistemine aktarılacak.
20. SİSTEME BİREYSEL DAHİL OLMAK MÜMKÜN MÜ?
*Kişiler çalıştıkları işyeri tarafından sisteme dahil edilecek. Yani bireysel olarak yeni sisteme dahil olmak mümkün değil.
21. BİREYSEL EMEKLİLİK PLANI ÇALIŞAN TARAFINDAN SEÇİLİR Mİ?
*İşveren, hangi emeklilik şirketi ile anlaşmışsa ve hangi emeklilik planını seçmişse, çalışan bu plana girebilecek.
22. İŞVEREN İFLAS EDER, YA DA ŞİRKET KAPATIRSA NE OLUR?
* Çalışanların birikimleri emeklilik fonlarında ve devlet güvencesi altında. İşverenin çalışanlardan yaptığı kesintiyi kasasında tutma hakkı yok.
23. MEVCUT BİREYSEL EMEKLİLİĞİ OLANLAR NE YAPACAK?
* Otomatik katılım sistemine katılmak zorunlu ve 45 yaş altı tüm çalışanlar işverenler tarafından otomatik sisteme sokulacak. Ama çalışanlar 2 ay sonra sistemden çıkabilirler, böylece iki BES’leri olmaz. İsteyen otomatik katılımda da kalabilir; böylece, iki BES’i olmuş olur ve devletin otomatik katılım için sunduğu bin liralık haktan yararlanabilir.
24. TÜM İŞLEMLERDEN KİM SORUMLU OLACAK?
* Tüm işlemler, para tahsil, takip sorumluluğu işverende olacak.
25. HERHANGİ EKSTRA BİR KESİNTİ SÖZ KONUSU OLACAK MI?
* Sunulan emeklilik planları kapsamında şirketlerce fon işletim gideri kesintisi dışında başka bir kesinti yapılmayacak.
26. İŞVEREN İHLALLERİNDE NE OLACAK?
* Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca her bir ihlal için 100 TL idari para cezası uygulanır.